Przejawem Bożego miłosierdzia względem człowieka jest m.in. możliwość uzyskiwania odpustów czy to dla siebie, czy dla zmarłych, którzy w czyśćcu dopełniają zadośćuczynienie za popełnione przez siebie grzechy. Człowiek świadom swojej grzeszności oraz skutków popełnionych grzechów powinien mieć na uwadze konieczność odpokutowania zła, którego się dopuścił. Stąd w celu uzyskania darowania kar doczesnych, powinien korzystać z okazji, jakie daje mu Kościół, przyznając ich darowanie w całości lub części za wypełnienie czynów pokutnych, z którymi związany jest odpust. Warto w tym miejscu przypomnieć także, iż człowiek znajdujący się w czyśćcu nie ma już możliwości zdobywania zasług potrzebnych do swojego zbawienia, stąd ważna jest pamięć o zmarłych, która może przejawiać się także poprzez uzyskiwanie dla nich odpustów.
Pomoc człowiekowi grzesznemu jest jednym z istotnych celów Kościoła. Stojący na jego czele starają się określić warunki, które, gdy zostaną spełnione, wpłyną znacząco na polepszenie relacji człowieka z Bogiem. W tym celu określono cztery ogólne formuły nadań odpustowych, gdzie położono szczególny nacisk na to, by chrześcijanin, pełniąc swoje obowiązki, kierował myśli ku sprawom Bożym, pamiętał o bliźnich będących w potrzebie, wypracowywał w sobie ducha dobrowolnej ofiary oraz pamiętał o świadectwie wiary dawanym wobec braci. Prócz tego określono pewną liczbę nadań szczegółowych, która to się powiększa, by w ten sposób, idąc z duchem czasów, dać możliwość uzyskania odpustów dzięki nowym formom pobożności, stających się udziałem coraz większej grupy osób wierzących. Nie można zapomnieć, że nauka o odpustach oparta jest na Bożym Objawieniu, podanym przez apostołów i rozwijanym w Kościele pod opieką Ducha Świętego. Aktualnie Kościół stara się kłaść szczególny nacisk na zaangażowanie samego człowieka. Zaleca, co prawda, zachowanie przepisów prawa, co do uzyskiwania odpustów, ale zwraca uwagę na konieczność głębokiego zaangażowania się osoby ludzkiej, podkreślając personalistyczny wymiar nauki o odpustach. Czyn, z którym związany jest odpust częściowy, posiada podwójną wartość zadośćuczynienia, jedna ma swoje źródło w czynie jako takim, a druga pochodzi ze skarbca Kościoła. Obie te wartości są równe wobec siebie, a jednocześnie zmienne, zależnie od większej lub mniejszej wartości nadprzyrodzonej wykonanego czynu. Na wartość określonego czynu ma wpływ również: gorliwość, zaangażowanie i możliwości tego, który dany czyn spełnia. To aktualne spojrzenie na odpust częściowy zdecydowanie sprzyja rozwojowi osobistej pobożności. Dla wierzącego stało się jasne, że nie tylko należy zwracać uwagę na ilość spełnianych przezeń dzieł, ale także należy docenić ich jakość. Zyskującego odpust zupełny, prócz innych wymienionych wcześniej warunków, musi charakteryzować także brak przywiązania do jakiegokolwiek grzechu, nie wykluczając lekkiego. Na pewno nie jest łatwo człowiekowi dojść do takiego stanu ducha, ale nie jest to również wykluczone. Trzeba być ambitnym, szczególnie na drodze do świętości.
Jak już zdążyliśmy się dowiedzieć, odpust można uzyskać dla siebie lub dla osoby zmarłej. Zasadniczą korzyść, jaką jest darowanie kar doczesnych, potrafimy zrozumieć i docenić. Niemniej jednak dokumenty kościelne zwracają nam uwagę na jeszcze inne korzyści, jakie zyskuje wierny rozumiejący sens zdobywania odpustów, które wiążą się z pogłębieniem jego wiary oraz świadomości przyczyniania się do przymnażania duchowego dobra w ramach wspólnoty Kościoła.
Świadomie zyskujący odpusty rozumieją, że własnymi siłami nie można wynagrodzić zła, które grzesząc wyrządzili sobie samym, a także całej społeczności, i dlatego czują się zachęceni dla zbawiennej pokuty. Praktyka odpustów uświadamia również, jak ścisłymi więzami łączymy się między sobą w Chrystusie i jak wiele może innym dać życie nadprzyrodzone każdego z nas, by i oni mogli łatwiej i ściślej zjednoczyć się z Ojcem. Stąd też korzystanie z odpustów skutecznie zachęca do miłości i w specjalny sposób ją praktykuje, kiedy udziela pomocy braciom spoczywającym w Chrystusie.
Poza tym trzeba sobie uświadomić, że praktyka odpustów wzmacnia ufność i nadzieję pojednania z Bogiem Ojcem, nie daje okazji do zaniedbania i nie osłabia gorliwej troski o dyspozycje potrzebne do pełnej wspólnoty z Bogiem. Odpusty, będąc darmowymi dobrodziejstwami, są udzielane zarówno dla żywych, jak i za umarłych, jednak w zależności od spełnienia określonych warunków. Dla ich uzyskania wymaga się, aby z jednej strony były wypełnione przepisane dobre uczynki, a z drugiej, aby wierny posiadał odpowiednie dyspozycje, a mianowicie: miłował Boga, nienawidził grzechu, pokładał nadzieję w zasługach Chrystusa Pana i wierzył mocno, że wspólnota świętych jest dla niego bardzo pożyteczna.
Należy zwrócić uwagę również na to, że przez zyskiwanie odpustów wierni świadomie poddają się z ufnością prawowitym pasterzom Kościoła, a zwłaszcza następcy św. Piotra, którym sam Zbawiciel polecił pasterzowanie i kierowanie swoim Kościołem.
Wskazane powyżej korzyści, które można by jeszcze mnożyć biorąc pod uwagę przede wszystkim indywidualne cechy każdego człowieka, mają istotny związek ze świadomością ciągłego pomnażania dobra w Kościele, który nas nieustannie ubogaca, ale który także daje nam okazję do ubogacania siebie.
Ks. dr Benedykt Glinkowski
Kapłan Archidiecezji Poznańskiej. Święcenia kapłańskie przyjął 20 maja 1988 r. z rąk Księdza Arcybiskupa Jerzego Stroby. Studiował w Poznaniu (PWT) i Pampelunie (UN). Doktor prawa kanonicznego, magister teologii. Aktualnie pracuje na stanowisku Wiceoficjała w Metropolitalnym Sądzie Duchownym w Poznaniu. Od 2009 roku proboszcz parafii Jadwigi Śląskiej w Poznaniu.